Güzellik ve bakım ürünleri göründüğü kadar masum değil. Hem hayvanların üretim aşamasındaki testlerde zulüm görmediği hem hayvansal içerik kullanılmayan bir marka bulmak zor. Hiçbir canlıya zarar vermeden yaşamaya çalışmak kararlılık gerektiriyor.
NEŞE MESUTOĞLU
Sorumluluk; kişinin kendi davranışlarını veya kendi yetki alanına giren herhangi bir olayın sonuçlarını üstlenmesi anlamına geliyor. Bir mesuliyet taşımak yetki ve etki alanımızı tanımaktan başlıyor. Bazen insan en basit olanı göremiyor. Bir uyanma anı yaşanıyor. Bir farkındalık anı oluyor. Yıllardır burnumuzun dibinde olanı o andan sonra ilk defa gerçek anlamıyla görüyoruz. Bu herkes için farklı bir an, farklı bir anıyla başlıyor. Kendi adıma bu son zamanlarda çok daha sık yaşanıyor. Yeni bir pencere açılmış gibi yeni bir sorumluk teklifiyle karşılaşıyormuşum gibi oluyor. Bu son soru işareti, sadeleşme çabalarımı daha hızlı geliştirebilecek gibi görünüyor.
Kozmetik alanda hayvan dostu ürünleri kullanma sorumluluğuna “evet” diyebilecek miyim?”
Bu o kadar kolay değil. Farkındalık bilgiyle, bilgi araştırmayla geliyor. Bunun sonucunda bazen doğallıkla yeni alışkanlığı kazanmak mümkün. Ama bazen eski alıştıklarımızı değiştirmek zaman alıyor. Kozmetik ürünler konusunda kendi adıma bu yeni kullanım pratiğini kabullenmek zorlayıcı gibi görünüyor. Marketlerin en renkli reyonları arasında kozmetik ve kişisel bakım ürünlerinin satıldığı raflar ilk sıralarda yer alıyor. Birbirinden çekici kokuları rengarenk çeşitleriyle aklımızı çelmekte hiç zorlanmayan bir ürün gamıyla karşılıyoruz bu alanda. Kimi zaman ihtiyaca kimi zaman bitmeyen indirimlere göre düşünmeden sepeti dolduruyoruz.
ABD Federal Gıda, İlaç ve Kozmetik Yasası, kozmetikleri “insan vücuduna sürülmesi, dökülmesi, serpilmesi, püskürtülmesi, zerk edilmesi veya başka bir şekilde uygulanması amaçlanan ürünler olarak tanımlıyor. Kozmetik ürün, insan vücudunda epiderma, tırnaklar, saçlar, dudaklar ve cildin her yönüne uygulanmak için hazırlanır; temizlemek, güzelleşmek, koku vermek, çekiciliği arttırmak veya görünümü değiştirmek için kullanılır.[1]Cilt nemlendiricileri, parfümler, rujlar, ojeler, göz ve yüz makyajı müstahzarları, şampuanlar, kalıcı dalgalar, saç boyaları, diş macunları, deodorantlar gibi ürünler bu tanıma dahildir.”
Tüm bu ürün gamı içinde
1- hayvanlara zulmetmeden üretilmiş ve
2- içeriğinde hayvansal bir madde kullanılmayanı bulmak kolay değil. Bir hayvan dostu olarak bu ürünleri seçerken sorumlu davranışlar göstermek icap ediyor. Kişisel bakım ve kozmetik marketleri zincirlerinin promosyon günleri bu sorumluluğu unutturabiliyor kimi zaman. Bu noktada hatırlatıcı olacak etiketler var:
Cruelty Free (Zulümsüz & Hayvanlar Üzerinde Test Edilmemiş) ve vegan ürün olduğuna dair yazılar içeriyor olması uyarıcımız oluyor. Bir diğer nokta ise ürünün niteliği olarak öne çıkan ve tanıtımlarda kullanılan
3- içindeki maddeler. Ama bunların isimlerinden hayvansal içerik olup olmadığını anlamak mümkün olmuyor.
cruelty free etiketi zulümsüzdür
Hayvanlara zulmetmemiş ürün demek, üretim aşamasında hayvanlar üzerinde test yapılmamış olması anlamına geliyor. Bu testler[2], kozmetik endüstrisinde büyük bir tartışma konusu olmuştur. Bir kozmetik ürünün kullanımda güvenli olup olmadığını belirlemek için gereken bir deney şeklidir. Ürünlerin güvenliğini ve hipoalerjenik özelliklerini ortaya koyar. Örneğin Draize göz tahrişi testinde kimyasallar tavşanların gözlerine uygulanır ve birkaç gün bekletilir. ‘Cruelty-Free’ logosu bu tarz bir zulüm içermeyen bir ürün olduğunu gösterir. Ne ürünün ne de bileşenlerin hayvanlar üzerinde test edilmediği anlamına gelir.
Hayvanlar üzerinde yapılan testlerin sonuçları insanların kozmetiklere verdiği tepkiyi yüzde 40 ila yüzde 60 oranında belirleyebiliyor. Hem verimsiz bir süreç hem de pahalı bir yoldur.[3]
Kozmetik ürünlerin ve içeriklerinin hayvanlar üzerinde test edilmesi 1998’de Birleşik Krallık’ta ve 2013’te AB genelinde yasaklandı.[4] Kolombiya, Hindistan, İsrail ve Norveç’te de yasak. Fakat en güvenilir yöntem olmadığı kanıtlanmış olmasına rağmen hayvanlar üzerinde yapılan kozmetik testler, ABD, Japonya, Rusya ve Çin gibi bazı ülkelerde hala yasaldır.
vegan üründe hayvansal içerik yoktur
Diğer önemli faktör ürünün vegan olması. Vegan bir üründe zulüm içeren testler yapılmış olabilir. Hatta bunun “tesadüfen üretilen vegan” ürünler için geçerli olma olasılığı daha yüksektir. Tersi de doğrudur. Zulüm içermeyen ürünler, hayvansal kaynaklı bileşenler (bal veya balmumu gibi) içerebilir.[5] Pek çok şirket nihai ürünü test etmediği halde bazı bileşenleri test edebiliyor. Net söylenebilecek şey bu iki kriter tek başlarına vegan ürün arayan bir tüketiciyi tatmin etmeye yetmiyor. Onun için ikisi de olmalı.
Vegan olan bir ürün, hiçbir hayvansal içerik veya hayvansal kaynaklı içerik içermez. Buna bal, balmumu, lanolin, kolajen, albümen, karmin, kolesterol, jelatin ve diğerleri dahildir.[6] Bir ürünün vegan olduğunu anlamanın en iyi yolu, ambalajdaki içerik listesini okumaktır. Evde araştırma yapmak, paketlemede kullanılan bazı terimleri anlamaya çalışmaktan çok daha kolaydır.
hayvansal içerikler
Ancak bir kozmetik ürünün içerik listesini okumak başka bir keşmekeşin içine düşmek demektir. Bazen hayvansal içerikler çoğu zaman ürünün reklamlarında bir nitelik olarak tanıtımın bir parçası olabiliyor. Bazen de içeriğin hayvansal olduğunu anlamayabiliyoruz. Etiketler akıl karıştırıcı olabiliyor. Bunun için hayvansal içeriklere sahip kozmetik ürünleri kullanmak istemeyenler için kaçınılması gereken maddeler sözlüğü gerekebiliyor. Onun için solhliving.com’dan[7] kozmetikte hayvansal içerik rehberini derledik:
Albumen: Proteinden elde edilen kimyasal bir bileşimdir. Süt, kas ve kandan elde edilebilir. Kozmetik sektörü genellikle yumurta beyazından elde edilen alternatifi kullanır. Pıhtılaştırma ajanıdır yani sıvıyı katılaştırma özelliği vardır. Bu özelliği sayesinde losyon, makyaj kremi, saç kremi, yaşlanma karşıtı serumlar ve kapatıcı gibi kozmetik ürünlerinde kullanılır. Albumen, bitkisel dokulardan elde edebilir. Bu ürünlerin içeriğindeki Bitkisel Albumen, Vegetable Albumen veya Vegan Albumen ibareleri ile belirtilir.
Amber: Amber, balina midesinde bulunan yağlı maddedir. Mide tarafından üretilen bu yağ; balinayı yediği keskin gagalardan ve kabuklardan korur. Gastronomi alanında, afrodizyak veya tütsü olarak kullanılmıştır. Günümüzde parfüm endüstrisinde kokunun kalıcılığını arttırmak için kullanılır. Vegan alternatifleri arasında sentetik ve bitkisel sabitleştiriciler bulunmaktadır.[8]
Balmumu: Bal arılarının peteğinde biriken mumdan üretilir. Bal arılarının 500 gram mum oluşturmak için yaklaşık 3 kilo bal tüketmesi gerekir. Kozmetik sektöründe sıklıkla kullanılan balmumu; dudak kremlerinde, kremlerde, losyonlarda, maskaralarda ve hatta göz farında karşımıza çıkabilir. Vegan alternatifi olan kandelilla mumu, ismini aldığı kandelilla bitkisinden elde edilir.
Biotin: Her canlı hücrede bulunan biotin, süt ve mayada bol miktarda vardır. Özellikle şampuanlarda kullanılır.
Donyağı: Sığır ve koyun etinden elde edilen yoğun yağdır. Öldürülen hayvan bedenlerinin kaynatılmasıyla elde edilir. Kozmetik sektöründe mum, sabun, fondöten, dudak kremi, tıraş köpüğü gibi birçok farklı üründe bulunur. Donyağından elde edilen bir başka yağ asidi olan oleik asit ise kozmetik ürünlerde yumuşatıcı içerik olarak kullanılır. Bu içeriği sıvı ve katı sabunlarda, ojelerde ve cilt bakım ürünlerinde bulmak oldukça kolaydır. Vegan kozmetik ürünlerinde sebzelerden elde edilen donyağı, Japon donyağı, petrolyum ve ağaçlardan elde edilen parafin kullanılır.
Gliserin: Sabun üretiminde kullanılan hayvansal yağların yan ürünü olarak ortaya çıkmıştır. Sakız, ilaç, kayganlaştırıcı, fren ve vites yağı, plastik ve merhemler kadar sabun, diş macunu, ağız çalkalama suyu, losyon, dudak kremi gibi birçok üründe sıklıkla görmek mümkün. Bitkisel gliserin kullanılan ürün içeriklerinde Vegetable Glycerin olarak belirtilir.
Guanin: Balık derisinde ve bazı sürüngenlerde bulunan bir nükleik asittir. Bu madde kullanıldığı ürünlerde inci etkisi yaratarak beyaz renk katar. Bu nedenle kozmetik ürünlerin transparan görünümlerini azaltır ve makyaj malzemelerinin lekelerin kapatılmasında etkili olmasını sağlar. Banyo ve temizlik ürünlerinde, saç kremlerinde, rujlarda, ojelerde, şampuanlarda kullanılır. Guanin yerine kullanılabilecek hayvan dostu malzemeler sentetik inci, alüminyum ve bronz tanecikleridir.
Jelatin: Et ve deri endüstrisinin sebep olduğu hayvansal atıklardan; deri, tendon, bağ doku, boynuz ve kemiklerden elde edilir. Daha çok gıda sektöründe kullanılan jelatin, kozmetik ürünlerinde hidrolize kolajen adıyla kullanılır. Kremsi ürünler ve tırnak bakım ürünlerinde karşımıza çıkar. Vegan alternatifleri arasında deniz yosunlarından üretilen karragenan, İrlanda yosunu, agar-agar, meyve pektini, dekstrin, keçiboynuzu gamı ve silis jeli vardır.
Karmin: Koşnil isimli böceğin dişilerinden elde edilen bir boya türüdür. Opuntia kaktüslerinin üstünde yaşayan bu böcekler güneş altında kurutulur, ezilir ve asidik alkol çözeltisi içine batırılarak karminik aside çevrilir. 500 gram boya için yaklaşık 70,000 böceğe ihtiyaç duyulur. Özellikle rujların ve allıkların renklendirilmesi için kullanılır. İlaç sektöründe de kullanılan bu maddenin alerjik reaksiyona sebep olduğu durumlar gözlemlenmiştir. Bitkisel alternatifleri, pancar suyu ve kınadır.
Kaprilik Asit: İnek ve keçi sütünden elde edilen sıvı yağlı asittir. Doğal bir anti-bakteriyel ve anti-fungal olan kaprilik asit, parfümler başta olmak üzere kozmetik ürünlerde bakteri oluşumunu önlemek amacıyla kullanılır. Sabun üretiminde aktif madde olarak kullanılır. Vegan alternatifi olarak kullanılan hindistan cevizi ve palm yağı, yüksek oranda kaprilik asit içerir. Ancak ruj ve şampuanda bulunan palm yağı; orangutanlar, kaplanlar, filler ve gergedanlar gibi nesli tükenmekte olan hayvanların yaşam alanlarının yok edilmesine neden olmaktadır. Bu durumda hindistan cevizi yağı, tek alternatif olarak görünmektedir.
Kazein: İnek sütünden elde edilen bir proteindir. İnsan sütünde de bulunur ancak inek sütündeki oranı çok daha fazladır. Boya, yapıştırıcı, peynir, plastik gibi ürünlerin yapımında kullanılmasının yanı sıra kozmetik sektöründe saç ürünlerinde ve yüz maskelerinde karşımıza çıkar.
Keratin: Hayvanların boynuz, tüy, yele, kürk ve kılından elde edilen proteindir. Birçok şampuan ve kalıcı perma gibi saç bakım ürününde mevcuttur. Vegan alternatifleri arasında badem yağı, soya proteini, Hint ağacının meyvesinden elde edilen amla yağı vardır. İnsan saçından da elde edilebilir. Alternatif olarak biberiye ve ısırgan otu kullanılabilir.[9]
Kitosan: Karides gibi kabuklu deniz hayvanlarının, kabuklarında bulunan liften elde edilir. Yağ bağlayıcı özelliğinin yanı sıra yara kapatma ve iyileştirme özelliğine sahiptir. Saç ve cilt bakım ürünleri, ter önleyiciler ve deodorantlarda rastlanabilir. Vegan alternatifleri arasında ahududu, tatlı patates, sebze, kuru kayısı ve daha birçok farklı meyve sebze bulunur.
Kolajen: Tavuk ayağı, hayvan omuriliği veya boynuzlarından elde edilir. Bu dokuların içinde bulunan ipliksi proteindir. Kullanımı kolajen üretimine neden olmaz, sıklıkla anti-aging ürünlerinde kullanılır. Vegan alternatifleri arasında soya proteini, badem yağı ve amla yağı bulunmaktadır.
Kolesterol: Hayvan yağı, sinir dokusu ve kanın yanı sıra yumurta sarısının hücre zarlarında bulunan streoid ve alkol birleşimidir. Lanolinden de elde edilebilir. Göz kremlerinde, şampuanlarda, yaşlanma-karşıtı ürünlerde kullanılır.
Lanolin: Tüylerinden yün üretilen koyun, keçi gibi memeli hayvanların postlarını sudan korumak için tüylerinin arasında doğal oluşan su geçirmez yağlı maddeye lanolin denir. Birçok cilt bakım ve kozmetik ürününde ve ilaç sektöründe yumuşatıcı ve deri yağlandırıcı olarak kullanılan lanolinin olumlu etkileri bilimsel olarak kanıtlanmamıştır. Alerjik reaksiyon gösterebilen lanolin; ruj, tıraş kremi, losyon, cilt bakım kremi, şampuan ve makyaj temizleyicisi gibi birçok üründe bulunmaktadır. Vegan alternatifleri arasında bitkisel yağlar ve sebze yağları bulunmaktadır.
Lesitin: Bu ağdalı içerik tüm canlı organizmaların sinir dokularında, kanda ve sütte bulunur. Genellikle yumurta sarısından elde edilir. Göz kremi, dudak kremi, sıvı pudra, el kremi, losyon, sabun, şampuan ve daha birçok başka kozmetik üründe bulunmaktadır. Renk verici özelliği sebebiyle renkli kozmetik ürünlerinde kullanılır. Vegan alternatifleri arasında soya fasulyesinden elde edilen soya lesitini, mısır lesitini ve sentetikleri vardır.
Misk: Başta Musk Geyiği olmak üzere, kunduz, su samuru ve vahşi kedilerin genital salgılarından elde edilir. Bu hayvanlar doğal yaşam alanlarında avlanır ve misk kesesi (musk pod) adı verilen kesecik hayvanın vücudundan alınır. Misk adı verilen bu aroma genellikle parfüm endüstrisinde kullanılır. Günümüzde büyük markalar bu içeriği hayvanlardan elde etmek yerine vegan alternatifi olan sentetik aromaları kullanmaktadır.
Pantenol (Provitamin B-5): Kozmetik endüstrisinde kullanılan pantenol, çoğunlukla et ve baldan elde edilir. İnsan vücudu ile temasa geçen pantenol, vitamine dönüşür. Bu özelliği nedeniyle çoğunlukla şampuan ve saç ürünlerinde kullanılır. Vegan alternatifi; tam buğday gevreklerinde ve sebzelerde de bulunur.
Plasenta: Hamile memeliler, A vitamini zengini plasenta sayesinde fetüsü beslerler. Hayvanların plasentasından elde edilir. Bu iş için genellikle koyun plasentası kullanılır. Cilt ve saç bakım ürünlerinde, yaşlanma karşıtı ürünlerde, şampuan ve maskelerde kullanılır. FDA, bu içeriğin insan sağlığı için riskli olabileceğini bildirmiştir. Vegan alternatifleri arasında bir tür su yosunu olan kelp bulunmaktadır.
Retinol: Önemli bir A vitamini kaynağı retinol; balık karaciğer yağından, yumurta akından, tereyağından elde edilmektedir. Alifatik alkol olan retinol, yaşlanma karşıtı kozmetik ürünlerinde kullanılır. Vitamin ve takviye ilaçlarda da bulunur. Vegan alternatifleri; lemongrass, buğday tohumu yağı, havuçtan gelen karotenden elde edilen A vitamini veya sentetik bileşenlerdir.
Skualen: Köpek balıklarının karaciğerlerinden elde edilen yapışkan bir yağ olan skualen, kozmetik endüstrisinde yaygın olarak kullanılmaktadır. Deri tarafından hızlıca emilir, diğer yağlarla kolayca birleşir ve cildin kalitesini arttırdığına inanılır. Dudak kremleri, güneş kremi ve yüz nemlendiricilerinde kullanılır. Vegan alternatifleri zeytinyağı ve buğday tohumu yağıdır.
Östrojen: Östrojen, hamile dişi kısrağın idrarından elde edilir. Bu içeriğin üretilmesi için binlerce kısrak 6 aylık süre aralıkları ile hamile bırakılır. Östrojen, ilaç olarak kabul edilir ve çocuklar tarafından kullanıldığında zararlı etkileri olabilir. Kozmetik ürün kullanımında hormon bazlı estradiol olarak karşımıza çıkar ve parfüm, onarıcı krem ve losyonlarda kullanılır. Soya gibi, bitkisel muadilleri mevcuttur. Özellikle ağızdan alınan gebelik önleyici ve menopoz döneminde kullanılan ilaçlar için palm-kernel yağı ve bitkisel çözümler vardır.
hem cruelty free hem vegan olmalı
Tüm maddelerin isimlerini tek tek öğrenmek mümkün değil elbette. Hiçbir hayvanın zarar görmediğinden yüzde yüz emin olmak istiyorsak çözüm, hem vegan hem de zulüm içermeyen ürünler, iki etiket de olmalı.[10] Bunu anlamak için Cruelty Free Internationals’ın sıçrayan tavşanı veya PETA gibi tanıdık etiketler taşıyıp taşımaması tek güvenilir yol.[11]
Beslenme ve giyim konusunda henüz vegan ya da vejeteryan olmadıysanız, makyaj ve cilt bakımınızda vegan bir yaklaşım benimsemek mümkün. Adım adım gidilebilir. Bir kalem bile olsa ürünleri vegan alternatiflerle değiştirmek, genel hayvan tüketimi üzerinde büyük bir etkiye sahip olabilir. Çünkü doğaya saygılı bir markayı kullanmak kendimize verebileceğimiz en büyük hediyedir.
[1] https://www.fda.gov/cosmetics/cosmetics-laws-regulations/cosmetics-us-law
[2] https://en.wikipedia.org/wiki/Testing_cosmetics_on_animals
[3] www.forbes.com › celiashatzman › 2018/01/26
[4] https://www.understandinganimalresearch.org.uk/openness/cosmetics/
[5] https://www.faithinnature.co.uk/article/vegan-vs-cruelty-free-whats-the-difference.aspx
[6] https://www.milkmakeup.com/milk-makeup-vegan.html
[7] https://solhliving.com/kozmetiklerde-kullanilan-23-hayvansal-icerik/
[8] https://solhliving.com/kozmetiklerde-kullanilan-23-hayvansal-icerik/
[9] https://solhliving.com/kozmetiklerde-kullanilan-23-hayvansal-icerik/
[10] https://logicalharmony.net/cruelty-free-vs-vegan/
[11] https://www.faithinnature.co.uk/article/vegan-vs-cruelty-free-whats-the-difference.aspx