PROF. DR. GÜLAY LOĞOĞLU MİLLİ
İKİNCİ DÜNYA SAVAŞI’NDAN BERİ EN BÜYÜK KRİZ
İlk olarak 2019 yılının son günlerinde, Çin’in Hubei eyaletine bağlı Wuhan kentinde ortaya çıkan Yeni Koronavirüs Hastalığı kısa süre içinde tüm dünyaya yayılarak toplumların hayatını değiştirdi.
Orta öğrenimini Konya Maarif Koleji’nde tamamladı. 1979 yılında Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi’nden mezun oldu. Uzmanlık eğitimini Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi’nde, Tıbbi Fizyoloji alanında tamamladıktan sonra; 1994 yılında Doçent, 2000 yılında Profesör oldu. İsrail’de Tüp Bebek konusunda burslu eğitim aldı, ÇÜTF Tüp Bebek Merkezi’nin kurulma çalışmalarına katıldı. Temel çalışma/araştırma alanları: üreme fizyolojisi, yardımcı üreme teknikleri, gebelik fizyolojisi.
Çin’li yetkililer ilk olarak 31 Aralık 2019 günü, Wuhan’da 41 kişide zatürre benzeri bir hastalık olduğunu bildirdiler. Daha sonra bu hastalığın yeni bir virüsten kaynaklandığı belirlendi (7 Ocak 2020’de, Çin’li yetkililer bunun yeni bir virüs olduğunu resmen açıkladı) ve ilk olguların Wuhan’daki bir canlı hayvan pazarı ile ilintili olması nedeniyle, bu saptamanın hemen ardından bu pazar kapatıldı. 11 Ocak 2020 tarihinde ise 61 yaşındaki bir olguda hastalık yüzünden gerçekleşen ilk ölüm haberi geldi. Ocak ayı içinde hastalık Çin sınırlarını aşmaya başladı; Tayland, Japonya, Güney Kore, Singapur, Nepal, Sri Lanka, Tayvan, Avustralya; derken Kanada, ABD, Almanya, Birleşik Krallık. 30 Ocak’ta ABD ilk Koronavirüs olgusunu açıklarken, Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ-WHO) Genel Direktörü, küresel ölçekte acil durum ilan edildiğini bildirdi. 1 Şubat’ta ise hastalığın Rusya, İspanya ve İsveç’e de sıçradığı saptandı. Şubat ayında Çin dışından ilk ölüm haberleri gelirken, virüs 5 Şubat’ta Belçika’da da ortaya çıktı ve Avrupa’da saptanan olgu sayısı 30’a yükseldi. Koronavirüs salgını ile ilgili ilk uyarıları yapan ve kendisi de çalıştığı hastanede virüsü kapan Dr. Li Venliang, 7 Şubat günü hayatını kaybetti. Li Venliang, hastalık ortaya çıktığında bunun yeni bir virüs tipi olduğunu ve ciddi bir salgın haline gelebileceğini açıklamak istediğinden, hakkında ‘’dedikodu yaymak’’ suçlamasıyla soruşturma açılmıştı.
14 Şubat’ta hastalığın Mısır’da, daha sonra Cezayir’de de görülmesiyle, virüs Afrika Kıtasına da sıçramış oldu. Şubat ayında İtalya, İran, Kuveyt, Bahreyn, İsrail, Brezilya, İsviçre, Yunanistan, Estonya, Danimarka ve Hollanda’dan olgular bildirilmeye başlandı. Mart ayında Koronavirüsün yeni merkezi Avrupa oldu; Fransa, İtalya, Almanya, İngiltere, İsviçre, Hollanda, Belçika, İspanya… 6 Mart’ta Slovakya; Bosna Hersek, Kolombiya, Peru ve Togo ilk olgularını açıkladı. 10 Mart tarihinde ise, Koronavirüsün saptandığı ülkeler arasına Türkiye de katıldı ve Sağlık Bakanı tarafından ilk olgunun görüldüğü resmen açıklandı. 11 Mart’ta Katar 238 yeni olgu bildirdi, İrlanda ilk ölüm olgusu bildirdi, Küba ise ilk pozitif olguyu bildirdi; DSÖ ise yeni tip Koronavirüsü küresel salgın -pandemi – olarak ilan etti. Mart ayı ortalarından itibaren Doğu Asya’da hastalığın yayılma hızı düştü; 14 Mart’ta DSÖ, Avrupa’nın salgının yeni merkezi haline geldiğini açıkladı. ABD ise ulusal acil durum ilan etti. 16 Mart’a gelindiğinde Türkiye’deki toplam olgu sayısı 18’e çıktı, Brezilya Koronavirüs kaynaklı ilk öiümü bildirdi. 18 Mart’ta, Türkiye’de Koronavirüs nedeniyle ilk ölüm açıklandı; toplam olgu sayısı 98 oldu. Bu tarihte, virüsün ilk çıktığı yer olan Wuhan’da ilk kez iki gün üst üste sadece birer yeni olgu saptandı; ülke genelinde ise 18 Mart günü yalnızca 13 yeni olgu saptandı. 19 Mart itibariyle İtalya, toplam ölüm sayısında (3,405) Çin’i geride bıraktı; bu tarihte Türkiye’deki toplam olgu sayısı 359, toplam ölüm sayısı ise 4 olarak açıklandı. 20 Mart’ta en çok yeni olgunun görüldüğü ülke ABD oldu. Avrupa’da ise olgu sayısı olarak en fazla artış İtalya ve ardından Almanya’da belirlendi; ölüm sayısındaki en çok artış ise yine İtalya ve ardından İspanya’da belirlendi. Bu tarihte Türkiye’de olgu sayısı 670’e çıkarken, toplam can kaybı 9 oldu. 21 Mart’ta Singapur ve İsrail, Koronavirüs kaynaklı ilk ölümleri açıkladı; bu tarih itibariyle Türkiye’deki toplam olgu sayısı 947 olurken, ölüm sayısı 21’e yükseldi. 24 Mart’ta, Suudi Arabistan ve Kamerun’da ilk ölümlerin gerçekleştiği açıklandı. 24 Mart’ta DSÖ sözcüsü, Koronavirüsün yeni merkezinin ABD olabileceğini söyledi. 26 Mart’ta ABD’deki toplam olgu sayısı, İspanya’da ise toplam ölüm sayısı Çin’i geride bıraktı ve İtalya’dan sonra en fazla ölümün yaşandığı ülke konumuna geldi. Bu tarihteTürkiye’de ise bir gün içinde binden fazla olgu saptanarak; toplam olgu sayısı 3,629’a yükselirken, toplam ölüm sayısı 75 oldu. Türkiye’de 27 Mart itibariyle toplam olgu sayısı 5,698; toplam ölüm sayısı ise 92 olarak açıklandı. 31 Mart tarihinde ABD de toplam ölüm sayısı 4,000’in üzerine çıktı ve ABD de bu açıdan Çin’i geride bırakmış oldu.
Aynı gün BM’den yapılan açıklamada insanlığın İkici Dünya Savaşı’ndan beri yaşadığı en büyük kriz ile karşı karşıya olduğunun altı çizildi ve salgın nedeniyle dünya ekonomisinin %1 küçülebileceği ifade edildi. 6 Nisan’da Türkiye’deki toplam olgu sayısı 30 bini geçerken, toplam ölüm sayısı 649’a çıktı. Almanya ve Fransa’da saptanan olgu ve ölüm sayıları, Nisan ayıyla birlikte dramatik bir şekilde yükselmeye başladı. 7Nisan’da Afrika kıtasındaki toplam olgu sayısı 10,000’i aştı. Bu tarihte, Wuhan’da yaklaşık 76 gün süren karantina uygulaması sona erdi. 8 Nisan günü ise Türkiye’de ilk kez bir günde 4 binden fazla yeni olgu saptanarak, toplam olgu sayısı 47,029’a yükseldi. 10 Nisan günü Türkiye’deki toplam ölüm sayısı 1,006’ya ulaştı ve böylece Türkiye, dünya genelinde Koronavirüs nedeniyle bin kişiden fazla insanın öldüğü on üçüncü ülke oldu. Aynı günün akşamı, 30 Büyükşehir ve Zonguldak’ta, hafta sonunu kapsayacak iki günlük sokağa çıkma yasağı ilan edildi.
DÜNYADA DURUM NEDİR?
Yeni Koronavirüs salgınının başlaması ve tüm dünyaya sıçrayarak özellikle hangi ülkelerin merkez haline geldiği gözden geçirildikten sonra; 14-15 Haziran 2020 tarihlerindeki sayılara göre bazı ülkelerdeki durumu topluca irdeleyelim. İlk satırlardaki değerler 14 Haziran’a, ikinci satırlardaki değerler 15 Haziran’a aittir:
yeni olgu sayısı ölüm sayısı
Brezilya; ilk olgu 26 Şubat 2020 21,704 892
17,110 612
ABD; ilk olgu 23 Ocak 2020 25,540 767
19,532 296
Meksika; ilk olgu 28 Şubat 2020 3,494 424
4,147 269
Hindistan; ilk olgu 30 Ocak 2020 11,458 386
11,929 311
Şili; ilk olgu 3 Mart 2020 6,509 231
6,938 222
Birleşik Krallık; ilk olgu 31 Ocak 2020 1,426 181
1,514 36
Rusya; ilk olgu 31 Ocak 2020 8,697 114
8,809 119
Peru; ilk olgu 6 Mart 2020 5,961 220
8,987 380
Pakistan; ilk olgu 25 Şubat 2020 6,472 88
12,073 178
İran; ilk olgu 19 Şubat 2020 2,430 71
2,472 107
Güney Afrika; ilk olgu 5 Mart 2020 3,809 69
4,302 57
İtalya; ilk olgu 31 Ocak 2020 346 78
338 44
Kanada; ilk olgu 26 Ocak 2020 448 58
361 35
Suudi Arabistan; ilk olgu 2 Mart 2020 3,366 39
4,233 40
Fransa; ilk olgu 24 Ocak 2020* 526 24
Kolombiya; ilk olgu 6 Mart 2020** 1,902 47
Mısır; ilk olgu 14 Şubat 2020** 1,618 91
Bangladeş; ilk olgu 8 Mart 2020** 3,141 32
Endonezya; ilk olgu 2 Mart 2020** 857 43
Ekvador; ilk olgu 1 Mart 2020** 395 22
Irak; ilk olgu 24 Şubat 2020** 1,259 58
(*)sadece 14 Haziran’a ait değerler; (**)sadece 15 Haziran’a ait değerler.
Bu tablodaki sayılar grafiklerle birlikte incelendiğinde; Brezilya, Meksika, Hindistan, Şili, Peru, Pakistan, Güney Afrika, Kolombiya, Mısır, Bangladeş, Endonezya, Irak, Suudi Arabistan gibi ülkelerde yeni olgu sayılarının artmaya devam ettiği, Birleşik Krallık’ta yeni olgu sayılarına ait eğrinin yatay konuma geçme eğilimine girdiği, İran’da yeni olgu sayılarının inişli çıkışlı bir seyirle artmaya devam ettiği, İtalya’da olgu sayılarına ait eğrinin yatay konuma geçtiği, Ekvador’da aynı eğrinin iniş çıkışlarla yükselmeye devam ettiği, Kanada’da ise eğrinin yatay konuma geçme eğilimine girebileceği söylenebilir.
Johns Hopkins Üniversitesi Koronavirüs Araştırma Merkezi verilerine göre, 7 Haziran 2020 itibariyle bir milyon nüfus başına en fazla Koronavirüs nedenli ölüm olan ülkeler şöyle sıralanmıştır:
Belçika:828, Birleşik Krallık:597, İspanya:580, İtalya:561 ve ABD:339. Bu çalışmada, Türkiye ve Çin Hükümetlerine ait bildirimlerin oldukça şüpheli bulunduğu açıklanmıştır.
15 Haziran 2020 itibariyle tüm dünyadaki toplam Yeni Koronavirüs olgu sayısı 7,945,479 olup, 8 milyona yaklaşmıştır ve artmaya devam etmektedir. Rusya ve Hindistan’daki artış sayıları dikkat çekerken, en kritik artışlar bir milyona yaklaşan yeni olgu sayısı ile Brezilya’da ve iki milyonu aşan yeni olgu sayısı ile ABD’de gerçekleşmiştir. 519,000 Toplam yeni olgu sayısı ile bunları Rusya takip etmektedir. Küresel ölçekteki Covid 19 nedenli toplam ölüm sayısı ise 437,472 olarak belirlenmiştir. Yine bu tarih itibariyle en fazla toplam ölüm sayısına sahip olan ilk üç ülke sırasıyla ABD, Brezilya ve Birleşik Krallık olarak bildirilmiştir. Çin’de ise 50 gün aradan sonra yeni olgular saptanmaya başlamış olup, Başkent Pekin’de ikinci dalga şüphesi doğuracak artışlar bildirilmektedir.
TÜRKİYE’DE DURUM NEDİR?
Türkiye’deki duruma gelince; Sağlık Bakanı Fahrettin Koca’nın, ilk Yeni Koronavirüs olgusunu 10 Mart 2020’de resmen açıkladığını ve !0 Nisan’a kadar olan süreci girişte özetlemeye çalışmıştım. Son haftalardaki Türkiye’ye ait bazı değerler ise aşağıda verilmiştir:
Yapılan test sayısı Yeni olgu sayısı Ölüm sayısı
30 Mayıs 2020 39,230 983 26
31 Mayıs 2020 35,600 839 25
1 Haziran 2020 31,525 827 23
2 Haziran 2020 32,325 786 22
3 Haziran 2020 52,305 867 24
4 Haziran 2020 54,234 988 21
5 Haziran 2020 57,829 930 18
6 Haziran 2020 35,846 878 21
7 Haziran 2020 35,335 914 23
8 Haziran 2020 39,361 989 19
9 Haziran 2020 37,225 993 18
10 Haziran 2020 36,521 922 17
11 Haziran 2020 49,190 987 17
12 Haziran 2020 41,013 1,195 15
13 Haziran 2020 45,092 1,459 14
14 Haziran 2020 45,176 1,562 15
15 Haziran 2020 42,032 1,592 18
5 Mayıs itibariyle Türkiye’de saptandığı açıklanan toplam Yeni Koronavirüs olgu sayısı 179,831, bu hastalık nedeniyle toplam ölüm sayısı ise 4,825 olmuştur. Son iki haftalık süreçte genellikle 800’ler, 900’ler bandında saptanan günlük yeni olgu sayısı, 12 Haziran itibariyle 1000’İ aşmış olup, artmaya devam etmektedir. Olumsuz olan göstergelerden biri de, 13-14-15 Haziran tarihlerinde gözlenen günlük iyileşen hasta sayısının, günlük saptanan yeni olgu sayısının altına düşmüş olmasıdır. Bu, hasta havuzunda başlayan artışın işaretidir. Ayrıca günlük yoğun bakım hasta sayısı ile entübe edilen hasta sayısı da artma eğilimine girmiştir. Yapılan test sayısına oranla saptanan günlük yeni olgu sayıları da azalmamakta, tersine giderek artmaktadır. Bu durumda, virüsün bulaşıcılık katsayısını gösteren ve Mayıs ortalarında yaklaşık 0,7 olduğu bildirilen R0 değeri, tekrar 1’in üzerine çıkmış görünmektedir.