Gündemde henüz yer bulamayan 5199 sayılı Hayvan Hakları Kanunu değişikliği hakkında sızan bilgilere göre okul, cami, park ve hastane gibi kalabalık yerlerde sokak hayvanlarının yaşamasına izin verilmeyeceği iddia ediliyor. Bu kararın Avrupa ve ABD kentleriyle benzer sonucu getireceği ve sokakların farelere terk edileceği anlamına geliyor.
NEŞE MESUTOĞLU
Fareler Cumhuriyeti isimli bir kitap vardır. Erol Toy’un kitabı. 1980’li yıllarda yazarın tüm diğer kitapları gibi yasaklıydı. Babam TRT mensubu olduğundan, bizim evin hiç aranmayacağı düşünüldüğü için kütüphanemize armağan edilen sakıncalı kitaplardan biriydi.
Kitapta “Fareler Cumhuriyeti’ndeki fare topluluğu, günlük yaşamını güçlükle sürdürür. Kapanlar ve insanlar kadar korkunç pençeli kedi ortak düşmanlarıdır. Genç farelerin önünde iki seçenek vardır: Ya birlik olup kediyi ülkelerinden kovacaklar ya da kendileri orayı terk etmek zorunda kalacaklardır.”[1]
Bu metafor dünyanın pek çok yerinde kelimenin gerçek haliyle tezahür etti. Pek çok “gelişmiş” ülkede fareler savaşı kazandı. Yerel yönetimler sokak hayvanlarını şehir merkezlerinden süreli çok zaman oldu. Bu nedenle fareler mutlu. Avrupa’da başta Paris ve Londra olmak üzere pek çok kent, “fareler cumhuriyeti” haline geldi. ABD’de ise en çok farenin yaşadığı ilk 10 kent; 1. Chicago, 2. Los Angeles, 3. New York, 4. Washington, D.C., 5. San Francisco, 6. Detroit, 7. Philadelphia, 8. Baltimore, 9. Denver, 10. Minneapolis[2] olarak sıralanıyor.
“Fareler şehir yaşamının kaçınılmaz bir parçası haline geldi,” şeklinde başlık atan National Geographic dergisi “Dünyanın bazı bölgelerinde saygı görüyor ve korunuyorlar. Başka yerlerde yakalanıp akşam yemeğinde yeniyor. Kesin olan bir şey var: Onlar her yerdeler,”[3] diyor.
Benzer hataya düşmek çok riskli. Pek çok “gelişmiş” ülkede fareler savaşı kazandı
Türkiye’de ise “Hayvan hakları yasası iki hafta içinde Meclis’te…” denmesinin üzerinden iki ay geçse de 5199 sayılı Hayvan Hakları Kanunu değişikliği hakkında yapılan açıklamalardan anladığımız kadarıyla benzer uygulamanın gerçekleştirilmesi planlanıyor. Okul, cami, park ve hastane gibi kalabalık yerlerde sokak hayvanlarının yaşamasına izin verilmeyeceği iddia ediliyor. Bu kararın Avrupa ve ABD kentleriyle benzer sonucu getireceği ve sokakların farelere terk edileceği anlamına geliyor.
Bir fare, fiziksel özellikleri her ay doğum yapmasına elverişli olsa da yılda ortalama 4 ila 7 kez doğum yapıyor. Her defasında ortalama 5 ila 13 yavrusu oluyor. 2 ila 4 senelik ömürleri boyunca en az 40 ila 50 tane yavru dünyaya getiren farelerin önlem alınmadığı takdirde bir sürü haline gelmeleri hiç zor değil.[4] Çoğu haşere kontrol uzmanı, günümüz fare nüfusunun şimdiye kadarki en yüksek rakama ulaştığı konusunda hemfikir. Uzmanlara göre iklim değişikliği bir etken, çünkü daha yüksek sıcaklıklar farelerin daha fazla üremesine neden oluyor.[5]
Neticede varılan noktada “sokak hayvanları sorununu çözen” belediyeler, kedi ve köpekler yerine bu defa fare nüfusundaki artışla mücadele ediyor.
Tek çözüm kedilerde. Kediler Chicago’da “çevre dostu fare kontrol” uzmanları olarak görülüyor
ABD’nin en büyük fare kenti olan Chicago’da, yetkililer bu konuda mücadele için çakallardan bile destek almış.[6] Sokaklarda dolaşmalarına izin verilen çakallara, bulundukları yeri izlemek için GPS sinyal alıcı cihazlı tasmaları takılarak serbest bırakılmış. Kemirgenler, bir çakalın beslenme alışkanlığının büyük bir bölümünü oluştursa da gerçek çözüm ne olmuş biliyor musunuz? Kediler. CNN’in haberine göre[7] kediler Chicago’da “çevre dostu fare kontrol” uzmanları olarak görülüyorlar. Pek çok işletme hammaddelerini farelerden korumak için barınaklardan kedi evlat ediniyor.
New York’ta ise son moda restoranların sıralandığı Manhattan Caddesi, yemek meraklıları kadar artıklarını temizlemede kendilerine yardım eden fareler için bir hedef haline geldi.[8] Güney Bronx’taki bir toplu konut kompleksindeki kiracılar, rutin olarak ayakları üzerinden geçen farelere takılmaktan çok rahatsız.[9] Brooklyn’de bir kaldırımda düzenli olarak pusuya yatan farelerden kaçanlar insanlar, tersi değil. New York’ta arabalar bile güvende değil. Fareler motor tellerini çiğniyor ve ciddi hasar veriyor. New Yorklular, olumsuz haberlerin turizme zarar vereceğinden endişe ettiği için bu konunun sosyal medyada ve haberlerde tartışılmasından rahatsız oluyor.[10]
Ratatuy isimli animasyonda Aşçı Fare Remy’nin hikayesine ev sahipliği yapan Paris’te de farelere rastlamak son derece olağan. Bu romantik kentin sokaklarında çok sayıda fare cirit atıyor. Burada fare popülasyonunun dört milyondan fazla olduğu tahmin ediliyor. Bu da kişi başına yaklaşık iki fare düştüğünü gösteriyor. Şehir, farelerle savaş için 2017’den bu yana yılda 1,5 milyon Euro bütçe ayırıyor.[11] Parislilerin farelerle ilişkileri ise ilginç. Fareler insanlardan korkmuyor. Nehir kıyısında oturup yiyip içen gençler ise etraflarında koşuşturan fareleri görmezden geliyor.
Paris’teki Seine gibi, Thames Nehri de uzun zamandır büyük bir fare mıknatısı olmuş durumda
“Ben Paris’te hiç fare görmedim,” diyorsanız metro raylarına bir dakika kadar odaklanmanız halinde birkaç tanesine rastlamanız mümkün. Turistler kadar Eiffel Kulesi, Louvre Müzesi ve şehrin diğer önemli noktalarını ziyaret etmeyi seviyorlar. Paris’in şık banliyösü Neuilly’de bir binanın zemin katındaki bahçede kedi kadar büyük fareler görmek sürpriz değil.[12] Ayrıca parklarda çok sık rastlanıyor hatta bazen şehir parklarının kapatılmasına neden oluyorlar.
http://thelocal.com isimli yerel bir internet haber sitesinde çalışan Ben McPartland’ın twitter hesabından paylaştığı fotoğrafta görülebileceği gibi fareler hayatlarından son derece memnun. Bu paylaşımda “Paris’te çocuklarla yapılacak 10 harika şey. İlk sırada yerel bir parkta fareleri tespit etmek yer alıyor,” şeklinde yorum yapan McPartland, “Bu parkta yaklaşık 20 tane fare vardı,” diyor.
Fare nüfusundaki artış Londra’da da büyük bir sorun. Paris’teki Seine gibi, Thames Nehri de uzun zamandır büyük bir fare mıknatısı olmuş durumda. Londra’nın fareleri de özellikle çöplerdeki fastfood çeşitliliği sayesinde her zamankinden daha büyük hale geliyor. Bazı farelerin normal boyutun iki katına çıktığı bildiriliyor.[13]
Peki bir fare istilası gerçekten kötü mü? Sağlık riski var mı? Yoksa zararsız tüylü arkadaşlar mı?
Tehdit büyük, taşıdıkları virüsler hastalıkların insanlara bulaşmasına neden oluyor
Bu eski kıta Avrupa için yeni bir olay değil. Fareler 14’ncü yüzyılda şehrin insan nüfusunu harap eden vebayı yaymakla suçlanmıştı. Bugün Dünya Sağlık Örgütü, korona virüsün fareler tarafından yayılmadığını iddia ediyor.[14] O hastalık olmasa da başka hastalıklar var bu arkadaşların yaydığı. Mesela Leptospirosis ve Sarcoptic mange gibi hastalıkları yaydığı konusunda uyarılar bulunuyor.
Farelerin verebileceği olumsuz etkiler arasında; 1- fare kemirmesi, 2- fare ısırması, 3- fidanlara, besin kaynaklarına ve ekili arazilere zarar verirken taşıdıkları virüslerle hastalıkların bulaşmasına neden olmak yer alıyor. Yaban hayata uyumlu fareler, arazilerdeki bitkilerin kökleri, yaprakları, tohumları ve meyveleriyle besleniyor. Özellikle gelişim çağındaki ağaçları köklerine yakın bölgelerden kemiriyor ve bitkilerle ağaçların çürümesine neden oluyorlar.[15] Kolay ulaşabildikleri besinleri tüketen, mobilyaları, eşyaları kemiren hatta kabloları kemirerek evde yangın çıkmasına sebep olabilen farelerden gelebilecek tehdit bununla bitmiyor. Ayrıca besin kaynaklarından uzak kaldıklarında insanların el, ayak, kulak, burun, dudak gibi bölgelerini kemiren ve ısıran fareler, bu yolla da hem doğrudan hem de dolaylı olarak ölümcül hastalıklar bulaştırabiliyor.[16]
Bu konuda son dönemde yaşanan en tatsız örnek New Orleans’tan. Bu şehirdeki eski konutlarda farelerin girebileceği pek çok delik ve çatlak görmek mümkün. Hatta iddiaya göre bu şehir, üç aylık bir bebeğin kan kaybından ölmesine neden olacak ısırıklara yol açan “katil farelere” ev sahipliği yapıyor.[17]
Bir başka örnek ise Atlanta’dan. Ekonomik kriz yüzünden ipoteğe verilen mülklerin artmasıyla Atlanta fare popülasyonları için bir sıcak nokta haline gelmiş durumda. Sorun, şehrin uluslararası havaalanına hizmet veren bir havayolu şirketine bile sıçramış. Delta Air Lines tarafından birkaç takip detayı sunulmasına rağmen, ABD Gıda ve İlaç Dairesi müfettişleri bir Delta uçağında kemirgen pisliği ve idrarı olduğunu iddia ediyor.[18]
Sokakları farelere teslim etmek akıl kârı değil, kediler kazansın!
Albert Einstein, farelerin ağırlığı 300 gram yerine 20 kilo olsaydı, dünyaya hükmedeceklerini söylemiş. 20 kilo olmazlar diye tahmin ediyorum ama yine de sokakları onlara teslim etmek akıl kârı görünmüyor.
Kendi adıma farelerin azılı düşmanı ve nüfuslarının baskı altına alınmasında önemli rol oynayan kedileri tercih ediyorum. Kediler sokaklarımızda özgürce dolaşabilmeli ki birçok salgının baş taşıyıcısı fareler ve onlarla mücadele etmek için kullanılması gereken ilaçların neden olacağı kanserojen etkiler uzak olsun.
[1] https://www.kirmizikedi.com/kitap/urun/735f950b7abd45dbbb7363ea4ce63d29
[2]https://www.kiro7.com/news/trending/atlanta-boston-seattle-among-cities-with-most-rats-orkin-pest-control-reports/4UUEXQZSZRBBNGI37DTAP4SUI4/
[3] https://www.nationalgeographic.com/magazine/article/rats-are-an-inescapable-part-of-city-life
[4] https://www.teknikturk.com.tr/TR/bilgi-merkezi/4079/fare-omru-ne-kadardir
[5] https://www.thelocal.fr/20200312/why-rats-are-central-to-the-race-for-paris-mayor/
[6] https://www.timeout.com/chicago/blog/the-city-wants-to-enlist-the-help-of-coyotes-to-fight-off-rats-041516
[7] https://edition.cnn.com/2020/10/17/us/chicago-rat-city-2020-trnd/index.html
[8] https://www.nytimes.com/2019/05/22/nyregion/rat-infestation-nyc.html
[9] https://www.nytimes.com/2019/05/22/nyregion/rat-infestation-nyc.html
[10] http://www.animalplanet.com/wild-animals/1-new-york-city-n-y/
[11]https://www.irishtimes.com/news/world/europe/parisian-rats-outnumbering-humans-nearly-two-to-one-1.4061849
[12]https://www.irishtimes.com/news/world/europe/parisian-rats-outnumbering-humans-nearly-two-to-one-1.4061849
[13] http://www.animalplanet.com/wild-animals/7-london-england/
[14] https://www.thelocal.fr/20200312/why-rats-are-central-to-the-race-for-paris-mayor/
[15] https://www.teknikturk.com.tr/TR/bilgi-merkezi/4132/farelerin-zararlari-ve-bulastirdiklari-hastaliklar-nelerdir
[16] https://www.teknikturk.com.tr/TR/bilgi-merkezi/4132/farelerin-zararlari-ve-bulastirdiklari-hastaliklar-nelerdir
[17] http://www.animalplanet.com/wild-animals/5-new-orleans-la/
[18] http://www.animalplanet.com/wild-animals/6-atlanta-ga/