R.T. Erdoğan, Merkez Bankasının döviz rezervinin 100 milyar dolar olduğunu açıkladı. Oysa Eskimiyen yazarı ekonomist Ersin Dedekoca’nın titizlikle yaptığı hesaba göre, brüt resmi rezervler 92 milyar $, net rezervler – 6.7 milyar $ ve sonuç olarak, 59.9 milyar $ tutarındaki “swaplar hariç net rezervler” – 66,6 milyar $
AKP Genel Başkanı ve Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, NATO Liderler Zirvesi’ne katılmak üzere Brüksel’e hareketi öncesi Merkez Bankası’nın döviz rezervlerine ilişkin bir soruya yanıt verdi. Erdoğan, “Merkez Bankamızın döviz rezervi konusunda geldiğimiz nokta 100 milyar dolar seviyesine ulaşmış vaziyetteyiz” dedi.
Oysa ekonomist ve yazar Ersin Dedekoca 24 Mayıs 2021 tarihli Eskimiyen’deki yazısında gerçeği şu bilgiler ışığında göz önüne sermişti:
KISACA ULUSLARARASI REZERV TANIMI
“Brüt döviz rezervi (dış varlıklar)” uluslararası standartta altın mevcudu, yabancı para banknotlar (efektif deposu), Yabancı Para (YP) menkul kıymetler, yurtdışı ve yurt içi bankalardan YP alacaklar, YP dış krediler, IMF rezerv dilimi pozisyonundan oluşmaktadır.
Üst paragrafta tanımlanan brüt döviz rezervinden (dış varlıklardan) “YP yükümlülükleri” düşülerek “net uluslararası rezerv (kullanılabilir döviz rezervi)” hesaplanmaktadır.
TCMB’nin YP yükümlülüğünün başat bölümünü yurt içi bankaların YP mevduatı oluşturmaktadır. Bankalar, YP yükümlülüklerinin DTH ve kullanılan YP kredilerine ilişkin “zorunlu karşılıkları” TCMB’ye YP olarak yatırmaktadırlar. Bunun dışında ayrıca, ROM (rezerv opsiyon mekanizması) çerçevesindeki TL zorunlu karşılıklarının bir bölümünü de $, Euro ve/veya altın olarak oluşturulmaktadır.
Bu hususları aşağıdaki şekilde formülleyebiliriz:
Resmi Rezerv Varlıkları (Brüt) = Döviz Varlıkları + Altın + IMF Rezerv Pozisyonu + SDR hakkı bakiyesi
Net Rezervler = (Dış Varlıklar / O günkü TCMB USD Alış Kuru) – (Döviz Yükümlülükleri / O günkü TCMB USD Alış Kuru)
Swaplar = Döviz Swapları + Altın Swapları
Swap Hariç Net Rezervler = Net Rezervler – Swaplar
DÖVİZ REZERVLERİNİN ÖNEMİ
Döviz rezervlerini, özellikle Türkiye gibi gelişmekte olan ülkeler yönünden önemini aşağıdaki şekilde özetleyebiliriz:
– Karşılaşılabilecek iç ve dış şokların yarattığı olumsuzlukların üstesinden gelinebilmesi,
– Dış borç servisinin (faiz ve anapara geri ödemelerinin) düzenli olarak gerçekleştirilmesinin sağlanması,
– Ülkeye duyulan güvenin, uluslararası finans çevreleri ve para piyasalarında arttırılması ve sürdürülmesi,
– Uluslararası dereceleme kuruluşlarının notlamasında olumlu etki yaratılması.
REZERV YETERLİLİĞİNİN HESAPLANMASI
Uluslararası döviz rezervinin tutarı ve bu miktarın nasıl bir kritere dayandırılarak belirleneceği konusunda görüş birliği bulunmamakla birlikte, Guidotti – Greenspan Kuralına göre oluşturulan ve IMF tarafından da uygulanan kriterin uygulama yaygınlığı vardır. Söz konusu Guidotti – Greenspan kuralında; merkez bankasının sahip olduğu brüt döviz rezervleri ve altın rezervlerinin toplamının, ülkenin vadesine bir yıl kalmış olan dış yükümlülüklerine eşit olması temel kabuldür. Bu tanımı 2020 yılsonu itibariyle aşağıdaki şekilde formülleyebiliriz:
Merkez Bankası Rezervlerinin Yeterliliği = Merkez Bankası Brüt Döviz (52) ve Altın(41) Rezervlerinin Toplamı / Ülkenin Vadesine 1 Yıldan Az Kalmış Olan Döviz Yükümlülükleri (164)
TCMB Rezervlerinin Yeterliliği = 93 / 164= yüzde 56,7.
Diğer yandan aynı tarih itibariyle TCMB’nin rezervlerinin 56.4 milyar $’lık kısmının swap anlaşmalarından oluştuğu (toplam rezevlerin yüzde 60,6’ı) dikkate alınırsa, konunun ciddiyeti daha iyi anlaşılmaktadır. Swap cinsi türev işlemlerin toplam rezervler içindeki payı 2019 yılsonu ve Mart 2020 sonu payları sırasıyla yüzde 17,4 ve 24 idi.
REZERVLERDE 2020 YILSONUNDAKİ DURUM
2020 yılsonu itibariyle TCMB uluslararası rezervlerine baktığımızda (milyar $);
olduğunu görmekteyiz. Tablodan anlaşılacağı gibi, 2019 yılsonunda “swaplar hariç net döviz rezervleri (altın dâhil)” 24,1 milyar $ iken, 2020 yılsonunda “eksi” 41,2 milyar $ olarak gerçekleşmiştir. “Faizi arttırmamak ve TL’nın düşen değerini gizlemek uğruna harcanan döviz rezervleri” olgusu, ülkenin yurt dışındaki algısını esaslı bir şekilde bozmuştur.
Konuya tersten bakılırsa, rezervler konusunda bunlar yaşanmasaydı, TCMB rezervleri eksi çıkmaz ve dışarıdan bakanlar açısından da “ekonomi bu kadar riskli” görünmezdi. Ekonomi bu kadar riskli görünmeyince CDS primi düşer, Hazine de dış borçlanmayı daha düşük faizle yapabilirdi.
ULUSLARARASI REZERVLER ve SORUNUN GÜNCEL HALİ
Ülkede 2014 yılındaki Cumhurbaşkanı seçimiyle fiili olarak, yasal altyapısı 2017 Anayasa değişikliğiyle resmileştirilen “merkezi yönetim sistemi” değişikliğinden, TCMB de doğal olarak payını almıştı. 2014-2021 döneminde beş başkan değişmiştir. Atanan bu başkanlarının hiçbiri TCMB’nin içinden gelmemiş ve TCMB’nin kurumsal altyapısına yabancıydılar ve bu nedenle Banka’yı yeterince sahiplenmemişlerdir.
Ülkede yönetim biçiminin değişmesinin ardından TCMB bağımsızlığı ortadan kalkmıştır. Atananların hiçbiri, TCMB’nın ne yasal, ne araç, ne de amaç bağımsızlığını korumaya çaba göstermediler. Bunun devamında, 2011’den başlayıp 2014’ten itibaren hızlanan “hatalar zinciri” sonucu, aşağıdaki grafikte de görüleceği gibi Banka’nın rezerv kaybı başlamıştı ve halen de sürmektedir.
TCMB uluslararası rezervlerinin güncel durumu, önceki yıllarla karşılaştırmalı olarak aşağıda tablolaştırılmıştır.
Tablodan da anlaşıldığı gibi 12 Mayıs 2021 itibarıyla TCMB’deki brüt resmi rezervler 92 milyar $, net rezervler – 6.7 milyar $ ve sonuç olarak, 59.9 milyar $ tutarındaki “swaplar hariç net rezervler” – 66,6 milyar $ olarak ortaya çıkmaktadır.
Net rezervlerin içinde swap işlemleriyle alınan 59,9 milyar $ tutarındaki döviz ve altın da mevcuttur. TCMB’nin malı olmayan ve hepsi TL karşılığında yapılmış olan bu “örtük türev işlemlerden oluşan rakamlar”, bir başka deyişle “emanet varlıklar” olduğu için net rezervlerden düşülmektedir. Bunları düşünce 12 Mayıs 2021 itibarıyla “swaplar hariç net rezervler eksi 66,6 milyar $” ve 2018 başından bu yana azalma da 85 milyar $ olarak hesaplanmaktadır.
Yazının tamamı için:
http://https://eskimiyen.com/doviz-rezervleri-ve-cari-acigin-finansmaninda-kotulesme/