Aynı zamanda iyi bir savaşçı olan Nasuh, Mısır’da silah ve mızrak atma yarışlarında birinci olmuş, hiç kimse onu yenememiştir. Matrak denilen oyundan sonra Kanuni Sultan Süleyman tarafından kendisine berat verilmiş sonra da Matrakçı diye anılmıştır
ZEHRA SEMRA YALÇINKAYA
Bayramınız kutlu olsun değerli okuyucular.
Şimdi hayatımız koronadan öncesi ve koronadan sonrası diye ikiye ayrıldı. Eski bayramları hatırlayıp içimizi acıtmayalım diyeceğim ama… Çocukluğumuzda, bir çoğumuzun yaptığı gibi yeni kıyafetlerimizi, yeni ayakkabılarımızı başucumuza yerleştirip sabahı zor yapardık. Büyüklerin elini öpüp harçlıkları toplayınca, koşarak belli alanlarda kurulan bayram yerlerine, panayırlara giderdik. O zamanlarda lunaparklar ancak birkaç büyük şehirde vardı. İlerleyen yıllarda bayramlar değişim gösterip tatil aracı oldular. Evlerinde çocuklarını, torunlarını,yeğenlerini bekleyen büyükler, çalmayan kapılara bakıp ”Bekledim de gelmedin” şarkısını söyler oldular!
Şu hale bakın ki bu bayram günlerinde korona canavarının sebep olduğu eve kapanma yasakları nedeniyle herkes evde… Hattâ “varsa” yazlığına veya memleketine gidebilen bir kısım ahali de. Gözler boş sokaklarda, araç uğultusunun azaldığı gürültüsüz kasaba ve şehirlerin sakinliğinde… Hayatın acı intikamı galiba!
Uzun lafın kısası aslında bu yazı bir bayram yazısı değil. Sizlere yaklaşık 1480-1564 yıllarında yaşamış Boşnak asıllı, tarihçi, matematikçi, hattat, minyatür üstadı ve savaşçı bir kişiyi anlatmak istiyorum:
MATRAKÇI NASUH
Bu zat Bosna-Hersek, Visko’da doğmuştur. Adı Nasuh bin Abdullah el-Visokavi el-Bosnavi Karagözdür. Osmanlı devleti önceleri, zaptettiği bölgelerdeki Hıristiyan çocukları asker yapmak için topladığı halde, sonraları Müslüman ailelerin çocuklarını da devşirmeye başlamıştır. Nasuh da onlardan biridir. II.Bayezit döneminde İstanbul’a getirilmiş, saray okulu olan Enderun’da yetiştirilmiştir. Hocası Saît Çelebi’dir.
Nasuh önce hattat olarak ünlenmiş, nesih yazıyı irileştirmiş, divanî yazının kolay okunabilmesi için bazı harflerin yazımını değiştirmiş, kapalı harfleri açmış uzatmıştır. Cemal-ül Küttab ve Kemal-ül Hîsab adlı matematik alanındaki eserlerini I.Selim’e adamıştır. Yapılan incelemelerde Umdet-ül Hisab adlı aritmetik kitabında bazı gerçek çarpma metodları keşfettiği anlaşılmıştır.
Aynı zamanda iyi bir savaşçı olan Nasuh, Mısır’da silah ve mızrak atma yarışlarında birinci olmuş, hiç kimse onu yenememiştir. Matrak denilen (sopalarla oynanan, eskrime benzeyen bir tür savaşçılık oyunu) oyunda yenilmez olup, muhtemelen Nasuh’un keşfettiği veya geliştirdiği bu oyun için 1530’da Kanuni Sultan Süleyman tarafından kendisine bu konuda bir berat verilmiştir. Bundan sonrada Matrakçı diye anılmıştır. 1530 da çeşitli silahların nasıl kullanılacağını ve dövüş yöntemlerini anlattığı Tuhfetû’l-Guzat (Gazilere armağan) adlı bir kitap yazmıştır.Matrakçı Nasuh’un diğer lâkapları; reis,üstad, silâhîdir.
Beş dil bilen Nasuh, Taberî’nin İslam tarihini anlattığı eserini Arapça’dan Türkçe’ye çevirmiştir. Kanunî Sultan Süleyman’ın oğulları Mustafa, Mehmet ve Selim için yapılan görkemli sünnet düğününde savaş oyunları gösterisi yapılmasını sağlamıştır.
Kanunî Sultan Süleyman, Fransa kralı I.François’ya destek amacıyla Barbaros Hayrettin Paşa komutasında bir donanmayı Fransa’ya yolladığında Nasuh da beraber gitmiş ve yol boyunca limanların ve adaların kroki ve minyatürlerini yapmıştır. Aynı zamanda usta bir minyatür üstadı olduğundan, Kanunî Sultan Süleyman tarafından sefer önceleri savaşılacak ülkelere gönderilir, bölgelerin en ince teferruatına kadar minyatürlerini yapardı.
Minyatürleri genelde kuşbakışı görüntülü olup insansızdır. Kanunî Sultan Süleyman’ın Irak seferini anlatan Beyan-ı Menazil-i Sefer-ül Irakeyn adlı eseri, seferin gelişimini anlattığı minyatürlerle ünlüdür. Ayrıca Süleymannâme adlı üç nüshalık eseri 1520-1537, 1543-1551, 1542-1543 yıllarını anlatır. Tarihi minyatürlerinden en önemlisi Fetihnâme-î Karabuğdan da Kanunî Sultan Süleyman’la Safevî savaşını anlattığıdır. İstanbul’dan Tebriz’e, Bağdat’a kadar gidilen menzillerin minyatürlerini hazırladı. Eserleri ve minyatürleri Topkapı Sarayı’nda ve çeşitli müzelerdedir.
Matrakçı Nasuh’un ölümünün 450.nci yılı sebebiyle Birleşmiş Milletler Eğitim ve Kültür Örgütü 5-20 Kasım 2013 tarihleri’nde Paris’te yaptığı 37.UNESCO Genel Konferansı’nda Matrakçı Nasuh’u anma programına almıştır.
Yaptığım pek çok minyatürde tarzından esinlendiğim bu çok değerli alim, savaşçı ve san’atçıya saygılarımı sunarım. Ne yazık ki bu değerli kişi ülkemizde yeteri kadar anlatılamamış, değeri çok fazla bilinememiştir.
